- over manieren en beleefdheid-
Evolutionair gezien is het niet waarschijnlijk dat tegenwerken, moeilijk doen en stout zijn in onze natuur zit. Voor de overleving van de soort is het belangrijk om door de groep geaccepteerd te worden, samen te werken en op te gaan in de cultuur van je groep. Toch zien we dat kinderen regelmatig hierin grenzen opzoeken en gedrag vertonen dat wij als ongemanierd en onbeleefd ervaren.
Gehoorzaamheid en macht
Macht zet je in, wanneer je de andere partij niet helemaal vertrouwt dat deze het goede wil doen. We zijn er aan gewend geraakt dat kinderen af en toe stout zijn. We gebruiken uitdrukkingen als ‘kwajongens’. Het kijken naar kinderen en het besef dat ze geleid moeten worden, omdat ze anders iets vervelends doen zit er heel diep in gesleten. Is het terecht om kinderen vanuit dit wantrouwen te benaderen? Gehoorzaamheid wordt vaak gezien als een positief iets. Je laat zo het kind zien wat de regels zijn en wat de consequenties zijn als het zich er niet aan houdt. Ook maakt het zo meteen kennis met het feit dat er geluisterd moet worden naar meerderen. Zo hoop je je kind klaar te maken voor de maatschappij. Of train je je kind zo tot iemand die geweldig goed wordt in het opvolgen van bevelen en is dat iets waar je wat aan hebt in je latere leven?
Gehoorzaamheid komt met een prijs
Het is noodzakelijk voor een kind om in een veilige omgeving zijn mening te mogen geven, of iets heel anders dan de rest te willen. Helemaal als we onze langetermijndoelen voor onze kinderen in het oog houden. Doelen zoals: het opvoeden van zelfstandige volwassenen met zelfvertrouwen bijv. Kunnen we verwachten van een kind wat heel gehoorzaam moest zijn, dat het later even makkelijk de omslag maakt naar vrij en zelfstandig handelen?
Ook al wil of kun je als ouder misschien niet tegemoet komen aan de wens van je kind, je kunt hem dan wel in zijn waarde laten. Stel dat een kind enthousiast een schaar tevoorschijn haalt voor het knippen van haar spaghetti tijdens het eten, is dat dan stout? Wat is zijn beweegreden? Het kan heel goed zijn dat jij dat niet wilt natuurlijk. Dat dit over jouw grens heen gaat. Het is dan ook heel belangrijk om dit aan te geven. Dit is zeker geen pleidooi om grenzeloos te zijn. Daar is geen enkele ouder of kind bij gebaat. Voor het kind is het wel fijn dat een ouder oog houdt voor haar beweegredenen. Leg bijv. eerst uit dat je het knippen van spaghetti niet ok vindt tijdens het eten en laat de schaar wegleggen. Probeer daarna het kind gehoor en invloed te geven. Vraag haar waarom ze dit wilde en of ze zelf ideeën heeft om op een wat meer hygiënische manier met eten te gaan experimenteren. Laat haar de volgende dag bijv. eens knutselen met koude gekookte spaghetti. Een groot dienblad op tafel met een schaar erbij, een bultje spaghetti en experimenteren maar!
Zeg eens dankjewel
Ik stond een keer met mijn peuter van toen 3 bij de kassa en de kassajufrouw gaf heel vriendelijk een jojo kado aan mijn dochter. Mijn dochter nam de jojo een beetje verlegen aan en hield hem goed vast. Ik voelde de verwachtingsvolle blik van de kassajuffrouw en die van de mensen achter mij in de rij. Ik zei toen tegen mijn dochter:,,Wat zeg je dan?" Een piepklein stemmetje zei: 'dankjewel'. Achteraf was dit een moment waarop ik wrijving voelde over deze gang van zaken. Ja, ik wil graag een beleefd kind wat bedankt als het iets krijgt, maar het forceren van een 'dankjewel' voelde als een noodgreep, omdat ik me ongemakkelijk had gevoeld. Ik wil graag haar oprechte natuur in stand houden en dat haar dankjewels ook gepaard gaan met een gevoel van dankbaarheid. Formele beleefdheid is een vreemd fenomeen voor kinderen. Tot een bepaalde leeftijd zijn kinderen vooral oprecht en impulsief. Het zeggen van dankjewel op precies dat moment vraagt om een besef van timing wat vanzelf komt, maar ook niet eerder dan dat. Hoe kun je beleefdheid begeleiden?
Gedrag veranderen of intrinsiek veranderen
Door de jojo situatie besefte ik dat ik graag een kind heb wat beleefd is, maar dat daar het liefst ook een oprecht gevoel erbij aanwezig is. Ik wilde niet alleen focussen op gedrag, maar ook op wat beleefdheid kan brengen. Met beleefdheid erken je de ander en laat je dat weten. Toen ik later een keer weer voor een soortgelijke situatie stond, besloot ik het anders aan te pakken. In plaats van haar te conditioneren tot het zeggen van 'dankjewel', vroeg ik of ze blij was met haar kado. Ja! antwoordde ze met stralende ogen. Daarnaast bedankte ik de gever hartelijk voor het mooie geschenk. Op die manier geef ik m'n kind een kans haar dankbaarheid te uiten, zonder je haar 'on the spot' te zetten en leerde ze toch dat het leuk is om een reactie te geven als je iets krijgt.
Conditioneren komt vaak voort uit wantrouwen
Om kinderen manieren aan te leren is conditionering de meest gebruikte methode. Daarmee bedoel ik de manier waarop we als ouders steeds hetzelfde blijven vragen, tot ze het gewenste antwoord vanzelf gaan geven.
- "En wat zeg je dan?"
- "Bedank je je vriendje nog even voor het spelen?"
- "Geef oma maar een kus."
Het nadeel van je kind zo 'on the spot' zetten, is dat het gênant kan zijn voor het kind. Hij kan dan gaan weigeren en er kan tegenzin tegen beleefdheidsvormen ontstaan. Schaamte is effectief op de korte termijn, maar doet de vertrouwensband tussen jou en je kind niet altijd goed.
“Dat de één in de relatie theoretisch meer ‘macht’ heeft, zou er niet toe moeten leiden dat die macht ook wordt ingezet. Hoe meer macht je gebruikt, hoe minder invloed je hebt. Macht is verwoestend voor de relatie met de ander.”- Alfie Kohn
Leestip over dit onderwerp
Ook is conditioneren een manier om het kind gedrag te laten vertonen wat jij graag ziet. Sterker gezegd is het een vorm van manipulatie, hoe vriendelijk verkleed ook. Je kind wil niets liever dan jouw goedkeuring en het gevoel hebben dat het een nuttig onderdeel is van de groep. Het is dus vaak een effectief middel. Helaas gaat het vaak ten koste van hoe een kind leert voelen welke dingen het kan doen waardoor het zelf blij wordt. Daar heeft het de rest van zijn leven iets aan. Mijns inziens kun je een kind ook te braaf maken. Door het steeds te belonen als het iets doet wat jij of de leerkracht wil en geen of een negatieve reactie te geven als het zijn impulsen volgt. Er is een precaire balans tussen het opvoeden van vrijmoedige kinderen die voor zichzelf nadenken en 'voorbeeldige' kinderen.
Vaak is het meer een les voor de ouder, om over zijn eigen gene heen te stappen. Er kan gene ontstaan doordat een ouder zich tekort voelt schieten als een kind niet beleefd reageert.
Geef het goede voorbeeld
Zoals met alles wat kinderen leren, leren ze veruit het meest van nadoen wat hun voorgeleefd wordt. Wees in je manieren dus een voorbeeld en liefdevol leider. Wil je je kind bijv. leren afscheid te nemen?
- Neem je kind bij de hand mee als je afscheid aan het nemen bent. Begin als ze jong zijn en laat ze alleen observeren. Het belangrijkste is dat ze vanaf jonge leeftijd leren dat dit gebruik erbij hoort. Wanneer je kinderen hier vanaf het begin niet bij betrekt, wordt de drempel hoger om later dan wel te gaan groeten en afscheid nemen.
- Als kinderen ouder zijn en het vaak genoeg gezien hebben kunnen ze je voorbeeld gaan volgen. Als het niet vanzelf gaat, zorg dan dat ze elke keer betrokken worden bij het afscheid nemen. Ook al zijn ze nog te jong, of te verlegen om afscheid te nemen, haal ze er wel bij op een ongedwongen manier. Zeg iets in de trant van: "we gaan even gedag zeggen" en neem ze bij de hand. Neem zelf het voortouw en leidt je kinderen met voorbeeld.
- Oefen thuis eens wat je kunt doen bij afscheid nemen. Ga eens handen schudden en dingen oefenen die je zoal zegt bij een afscheid of begroeting. Kinderen leren vooral door spel, dus maak er een leuk rollenspel van. Gebruik echte familieleden als voorbeeld.
Verwacht tot een bepaalde leeftijd nog geen consequentheid
Omgangsvormen heb je niet zomaar onder de knie. Dit gaat met vallen en opstaan. Pas je verwachtingen aan, aan de leeftijd. Vertrouw erop dat je kind in de samenleving wil passen en druk aan het afkijken is hoe dat precies moet. Benader je kind ook vanuit dit vertrouwen.
Bedank je kind
Boven alles, alles wat je zegt, leert je kind het meest van wat jij doet. Als er in je huishouden dus een gewoonte heerst van beleefdheid, dan zal dit vanzelf door het kind overgenomen worden. Ga met je kind om, zoals je wilt dat hij met jou en anderen omgaat. Ook creëert het een fijne sfeer in huis als je elkaar bedankt voor het aangeven van dingen, het helpen met opruimen, elkaar goeiedag wensen, etc. Hier kun je al heel vroeg mee beginnen. Zelfs kinderen vanaf 1 jaar kun je al vragen om spullen terug te leggen, ipv ze uit hun handen te pakken.
Fysieke keuzevrijheid
Ik leer mijn kind dat haar lichaam van haar is. Ik bevestig haar erin dat alleen zij weet wat fijn is voor haar lichaam en alleen zij mag bepalen wie haar aan mag raken. Als ik haar knuffelen wil en zij wil dat een keer niet, dan respecteer ik dat. Mijns inziens begint deze gezonde assertiviteit over wie eraan je lichaam mag zitten al vanaf jongs af aan. Nu is groeten en afscheid nemen ook een fysiek gebeuren. Hoe ga je daar mee om? Als we tegen onze kinderen zeggen: Geef tante maar een knuffel/ kus, dan is dat een dubbele boodschap voor het kind: 'Moet' ze tante kussen en aanraken? Je kunt het ook neutraler benaderen en zeggen: we gaan afscheid nemen van tante. Vervolgens neem je zelf afscheid van tante en laat het daarna over aan je kind. Door niet in te vullen hoe dat afscheid eruit moet zien, kan het kind zelf bepalen wat fijn voor hem voelt. Misschien is dat een klein zwaaitje, misschien een knuffel en een kus. Bescherm je kind ook als familieleden 'kusjes willen stelen' en het kind er ongemakkelijk onder lijkt. Bij familie kan dit gevoelig liggen, dus je kunt ook tegen je kind zeggen: volgens mij vind je dat niet zo fijn hé? en dan je armen naar hem uit steken. Zo kun je het mogelijk maken voor je kind om uit een onprettige situatie te stappen.
Helemaal loslaten?
Ik vind het zelf wel belangrijk DAT er afscheid genomen wordt. Misschien nog niet als ze heel jong zijn, maar uiteindelijk vind ik het wel een basisvoorwaarde dat je in ieder geval de mensen groet als je binnen komt en weg gaat. Die groet hoeft alleen niet fysiek te zijn. Het mag ook een 'dag tante' zijn. Zo kan iedere ouder voor zichzelf bepalen wat wel en niet acceptabel is qua beleefdheidsvormen. Ik wil zelf graag gegroet worden als ik ergens binnen kom, daarom wil ik ook dat mijn kind dat gaan doen op den duur. Handen geven, contact maken en bedanken zijn best spannende dingen voor een kleine. Daarvoor moet je een klein drempeltje over. Als je het helemaal los laat en je kind dit laat bepalen, bestaat de kans dat een kind voor de weg van de minste weerstand kiest en meteen de speelgoedhoek induikt als ie op visite gaat. Ik probeer daarom zelf om dan de juiste omstandigheden te creëren om ze over dat drempeltje heen te helpen, door ze erbij te betrekken. Waar liggen jouw grenzen qua beleefdheid?
Annemieke is ook auteur voor kiind waar dit artikel ook is verschenen.