De snelste weg om je kind voor gevaar te behoeden is waarschijnlijk door enge dingen gewoon te verbieden. Voor de lange termijn is dit een weinig constructieve oplossing, want wat nou als je er niet bent? Verder nog een ander belangrijk punt: Zelfvertouwen geef je vooral door een kind te laten merken dat het op zichzelf kan vertrouwen. De vraag van dit artikel is dus meer: Hoe leer je je kind zichzelf te vertrouwen in het omgaan met gevaarlijke spullen?
Jean Liedloff over het 'kindveilig' maken van je huis.
Jean Liedloff beschrijft in haar boek 'op zoek naar het verloren geluk' dat ze 2 jaar bij de Yequana Indianen geleefd heeft. Dit natuurlijkvolk nam geen maatregelen om hun hutten 'kindvriendelijk' te maken wanneer er een kind kwam. Natuurlijk zijn de westerse omstandigheden heel anders en in veel opzichten ook gevaarlijker. In dit geval wil ik het toch gebruiken als voorbeeld, omdat het ons iets leert over de menselijke natuur, ongeacht de omstandigheden. Bij de Yequana's liggen de machettes open bloot, de jagersmessen ook en er werd gekookt op een open vuur. Jean zag de kinderen op jonge leeftijd al helpen met het koken op open vuur. De machettes werden gepakt en verkend, ook door de kleinsten. De kinderen en zelfs babies deden wat ze de ouders hadden zien doen: afstand houden tot het vuur en de messen werden besabbeld en betast aan de kant van het stompe lemmet. In de 2 jaar dat ze er was, zag ze geen enkel ongeluk, op een brandwondje, schaafwondje of blauwe plek na. Dit is haar theorie:
"Kinderen worden geboren met een radar voor gevaar"
Jean stelt dat kinderen geboren worden met een ingebouwde 'radar' voor gevaar. Evolutionair zijn we gemaakt om te kunnen overleven. Instincten als alertheid bij hoogte en bij water zitten er al vanaf het begin in. Zij beschrijft een baby die in volle vaart op een kuil van zo'n 2 meter diep afkruipt. De vrouwen blijven rustig hun werk doen, ook al merken ze het wel op. Tot Jeans grote verbazing kruipt de baby tot aan de rand. Het kijkt en rolt en speelt, maar de baby begeeft zich niet dicht bij de rand en het rollen gaat altijd weg van de kuil. De moeders blijven op hun plek. Er is vertrouwen.
Westerlingen zijn het vertrouwen op de menselijke natuur verleerd
Ook stelt Jean dat wij in de westerse samenleving zo gewend zijn om niet te vertrouwen op dit instinct voor gevaar bij kinderen, dat bij kinderen deze instincten geen kans krijgen om te ontwikkelen. Wanneer de ouder altijd degene is die waarschuwt en oplet voor gevaar, dan leert het kind op externe bronnen (zoals de ouder) te vertrouwen voor het herkennen van gevaar. Het zelfvertrouwen dat ze zelf gevaar kunnen herkennen, wordt aangetast. Er is immers nooit door de volwassenen op het kind vertrouwd. Waarom zou het kind dan op zichzelf vertrouwen hierin? Nu heb ik zelf met mijn kleine vanaf haar geboorte geprobeerd om haar zoveel mogelijk vertrouwen te geven. Dat was best moeilijk soms. Ik ben zelf heel Hollands opgevoed, dus het zit er aardig diep in bij mij om voor mijn kleine te willen denken. Toch wierp het z'n vruchten af. Een stomp broodmes kon ze al goed mee omgaan toen ze 1 jaar oud was (scherpe mesjes hield ik uit haar buurt). Toen ik met haar een broodje at bij de V&D, kwam een oudere man met een snoekduik haar mes afpakken. Bijna buiten adem toonde hij mij het mes triomfantelijk. "Kijk, zei hij, je dochter had een mes in haar handen". Hij gaf mij het mes met een lieve knipoog terug. Ineens zag ik weer dat het hier abnormaal lijkt om kinderen in zulke zaken vertrouwen te geven. Daarnaast voelde ik hoe fijn het was dat een kind dit vertrouwen ook waard is. Ik zag haar al zo lang om gaan met een mes, dat het voor mij al helemaal normaal was geworden. Verderop wil ik nog wat voorbeelden geven van hoe mijn kleine en andere gevaren, zoals vuur en hitte omgaat.
De Yequana stijl vertaald naar ons westerlingen
Nu zijn wij geen Yequana indianen en leven wij in steden met auto's en andere gevaren. In een stelling als die van Jean schuilt het gevaar dat je dit kunt opvatten als dat je je kind kunt laten experimenten en dat de ouder hier een soort nonchalant bij zit. Jean's pledooi voor vertrouwen in je kind vraagt juist heel veel alertheid van de ouder. Hij moet altijd waakzaam zijn en goed opletten op wat het kind wel en niet kan. Ook moet je rekening houden met hoe de motoriek van je kind is. Dit wel allemaal vanuit een uitgangspunt van vertrouwen en niet uit achterdocht. Als ze heel klein zijn en nog alle kanten op buitelen, vraagt dat om alertheid van de ouder. Helemaal als een kleintje op dat moment een mes wil onderzoeken. Begin dan met een stomp broodmes. Zorg dat je kleintje stevig zit en ga je eigen gang, terwijl je in de buurt bent en het in de gaten houdt. Je gaat ondertussen wel gewoon je eigen gang. Het moet geen 'gespannen wachten tot het mis gaat' zijn.
Gevallen waarin deze theorie niet opgaat
Voor sommige gevaren gaat de theorie van Jean Liedloff niet op. Denk aan auto's, of aan een tafelkleed die over de tafel hangt en waar een pot hete thee op staat. In zulke gevallen is het duidelijk: Hier grijp je in en nog beter is om zulke situaties te voorkomen. Het is heerlijk voor een kind als er tenminste 1 ruimte in het huis is waarin gevaren weg gehaald zijn en het kind vrij aan alles kan zitten en kan experimenteren.
Het belangrijkste wat ik hiervan leerde
De belangrijkste les die ik hieruit geleerd hebt is dat ik mijn eigen angsten niet zomaar los moet laten op mijn dochter. Mijn startpunt is nu dat ik haar het voordeel van de twijfel geef. Ook als ik ingrijp, omdat ik denk dat iets niet gaat, dan probeer ik dit vanuit rust te doen. Mijn hoofddoel is om haar eigen gevoel voor gevaar herkennen in stand te houden. Als ik opschrik zodra ze in de buurt van een mes of schaar kom, dan geef ik ook de boodschap af dat ik denk dat ze daar niet mee om kan gaan, nog voor ze het geprobeerd heeft. Als ze op jonge leeftijd een schaar pakte, bleef ik altijd heel dicht bij en observeerde wat ze deed. Preventie ben ik ook geen voorstander van. Weg met het hekje om de open haard. Begeleid je kind in zijn interesse voor het water en het vuur, zodra het die toont. Vertrouw erop dat je kind niet zomaar een brandend vuur in loopt.
Ik ben heel benieuwd hoe anderen hiermee omgaan, ik hoor het graag in de comments. Wanneer je kinderen wilt leren omgaan met gevaar, dan kun je niet vertrouwen op regels. Ik maak zelf altijd een afweging van wat ik weet wat ze kan. Ik wil graag wat voorbeelden geven van hoe ik mijn kleine (net 2) laat kennismaken met gevaarlijke situaties en voorbeelden.
Voorbeeld 1: Mijn kleine (net 2 jaar) bij de oven
Oven: Toen mijn kleine kon lopen kon ze al snel achter mij aan lopen als ik iets uit de oven wilde pakken. Ik ging dan gewoon door met waar ik mee bezig was, maar liet duidelijk merken wat ik allemaal voelde. Als ik de oven open deed en er kwam een wolk warme lucht uit, dan deed ik geschrokken een stap naar achteren en zei dan hoe heet het was. Mijn kleine keek dan gebiologeerd naar wat ik deed en deed me na. Verder deed ik dan mijn ovenwanten aan en pakte uit de oven wat ik nodig had. Ik zette het dan op tafel en raakte het bijna met mijn vinger aan. Au, heet! Zei ik dan geschrokken. Mijn kleine observeert en doet het vervolgens na. Of de oven nu aan of uit was, de deed altijd een stapje opzij en riep dan 'heet-heet!' als ze er langs liep.
Voorbeeld 2: Mijn kleine op de trap
Ik woon in en gebouw met grote brede stenen trappen in de openbare hal. Al vanaf dat ze een paar maanden oud was (ca. 8 maanden), wilde ze op de trappen kruipen. Ik liet haar dan. Ik ging dan een trede onder haar staan en hield soms haar vestje een beetje vast om haar val te dempen. Vervolgens mocht ze klauteren en oefenen. Ook liep ik zelf altijd aan de dichte/ muurkant van de trap en niet bij de spijlen. Mijn kleine doet dat nog altijd na en als ze iemand aan de open kant ziet lopen, dan waarschuwt ze die persoon nu: "beetje gevaarlijk, kan vallen", zegt ze dan.
Voorbeeld 3: Mijn kleine in water
In het water blijf ik altijd dichtbij en zijn mijn ogen op haar gericht. Deze zomer hadden we zo'n mooi rond zwembad in de tuin van een 60 cm. diep. Mijn kleine was zelf een cm of 90 lang, dus ze kon er wel in staan. Mijn doel was om haar gevoel voor water in stand te houden en ervaring op te doen met hoe je je beweegt in water. Zwembandjes vermeed ik daarom. Als ze alles met het eigen lichaam moet oplossen, zonder hulpmiddelen, doe je het snelste ervaring op, leek mij. Wanneer kinderen opgroeien met zaken als water en vuur, dan leren ze om er mee om te gaan. We oefenden veel met weer rechtop komen, als ze viel. In het badje viel ze zo nu en dan. Ik hielp haar dan weer zo snel mogelijk recht op, maar probeerde minimaal in te grijpen. Als ze dan weer boven kwam had ze grote alerte ogen. We keken elkaar dan even aan. Zij lijkt altijd aan de uitdrukking op mijn gezicht een beetje te verkennen of het heel gevaarlijk was of niet. Als ik rustig bleef, dan wilde ze gewoon in het badje blijven en weer verder spelen. Zo hebben we in de zomer een aantal keren meegemaakt hoe het was om te vallen en weer boven water te komen (Voor alle duidelijkheid: het onder water zijn was maar kort, misschien 2-3 seconden). Al na een paar keer ging het beter en leerde haar lijf hoe het zelf ook mee kon werken. Ze is er zeker nog niet aan toe om alleen in het water te zijn, maar kan in bad e.d. al wel zelf weer omhoog komen. Zij heeft zo de kans gekregen haar fysieke geheugen op te bouwen van hoe het is om met je hoofd onder water te zijn en weer boven te komen, in de veilige aanwezigheid van een oplettende ouder.
Film van een zwemmende baby van 7 maanden oud (na ISR zwemles)
Heel jonge babies kunnen na een paar lessen al leren om zich zelf op de rug te draaien en stil te liggen zodat ze blijven drijven. Dit soort zwemlessen kunnen levens redden. Helemaal als er zich een zwembad of vijver in de woonomgeving bevind. Ik vind het prachtig! Dat niet iedereen dat vind is te lezen in de reakties van dit filmpje wat maar liefst 14 miljoen keer bekeken is!